Beperk explosiegevaar op de werkvloer

Explosies kunnen dramatische gevolgen hebben: ze zetten mensenlevens op het spel en brengen zware economische schade toe. Explosiegevaar kan zich overal voordoen waar brandbare stoffen worden gebruikt. Leer alles over hoe u de gevaren zoveel mogelijk beperkt.

Een explosieve atmosfeer kan ontstaat wanneer brandbare stoffen zich als stof, nevel, gas of damp vermengen met de zuurstof uit de lucht. De Europese Commissie heeft regels opgesteld om risico’s te beperken op werkplekken waar explosiegevaar is. Het Arbo Informatieblad Veilig geeft informatie over hoe je gevaren kunt vaststellen en risico’s beoordelen; explosieve atmosferen van gas, damp, nevel en vaste stofdeeltjes voorkomt; ontstekingsbronnen voorkomt; de gevolgen van explosies beperkt; welke meet- en regeltechniek je kunt toepassen en welke organisatorische maatregelen je moet nemen. We bespreken dit kort.

ATEX

Een explosieve atmosfeer kan gewenst, bijvoorbeeld in een benzinemotor, of ongewenst ontstaan. Explosies kunnen zeer gevaarlijk zijn voor mensen, door:

• De ongecontroleerde gevolgen van vuur en druk. 
• De aanwezigheid van giftige reactieproducten. 
• Het verbruik van zuurstof in de omgevingslucht die ze inademen.

De Europese Commissie heeft regels opgesteld om veilig te kunnen werken in explosiegevaarlijk gebied. Deze regelgeving is terug te vinden in de ATEX (ATmosphères EXplosibles) 137-richtlijn die is geïmplementeerd in het Arbobesluit.

Verplichtingen werkgever

De ATEX 95 is in Nederland geïmplementeerd in het Warenwetbesluit Explosieveilig Materieel. Dit is bestemd voor producenten van apparaten en beveiligingssystemen die te gebruiken zijn in ruimten waar explosieve atmosferen voorkomen. Een werkgever is onder meer verplicht tot:

• Het beoordelen van explosierisico’s. 
• Het opstellen en voortdurend actualiseren van een explosieveiligheidsdocument. 
• Waar nodig: het invoeren van een systeem van schriftelijke werkinstructies en werkvergunningen. 

Explosieveiligheidsdocument geeft inzicht in risico’s

Een explosieveiligheidsdocument hoort bij de schriftelijk vastgelegde RI&E. Werknemers lopen bij een explosie gevaar door vlammen en druk in de vorm van hittestraling, drukgolven en rondvliegende fragmenten en brokstukken. Ook kunnen werknemers schadelijke reactieproducten inademen of stikken door het zuurstoftekort. Als werkgever moet u een goed inzicht hebben in de mogelijke gevaren voor explosieve atmosferen in uw bedrijf. Belangrijk zijn de:

• Gebruikte stoffen. 
• Gebruikte arbeidsmiddelen. 
• Bouwkundige omstandigheden. 
• Werk- en procesomstandigheden. 
• Mogelijke wisselwerkingen tussen processen onderling en met de werkplekken. 

Het explosieveiligheidsdocument helpt om het nakomen van de verplichtingen te borgen. Dit document staat de risicobeoordeling en de maatregelen die je als werkgever naar aanleiding van de risicobeoordeling hebt genomen.

Brandbare stoffen 

Als werkgever moet u de ruimten beoordelen die via openingen zijn verbonden of te verbinden zijn met explosiegevaarlijke plaatsen. Belangrijk is:

• een explosie kan alleen voorkomen als er een brandbare stof op de werkplek aanwezig is. Dat kan een basis- of hulpstof zijn, maar ook een afval-, rest-, tussen- of eindproduct.
• de brandbare stof kan ook bij een bedrijfsstoring worden gevormd.
• brandbare stoffen kunnen zich ook ongewild voordoen, bijvoorbeeld bij de opslag van zwakke zuren of logen in metalen houders. Hier kan zich door elektrolytische reacties waterstof vormen en in de gasfase ophopen.
• naast stoffen die volgens REACH of het Arbobesluit zijn geëtiketteerd, zijn er ook vele andere stoffen die niet onder deze wetgeving vallen maar wel degelijk brandbaar zijn.
• ook zijn er stoffen die onder normale omstandigheden slechts moeilijk te ontsteken zijn, maar die met name bij kleine deeltjesgrootte in een mengsel met lucht explosief zijn. Zo kan fijn metaalstof in de lucht gemakkelijk branden. Ook kan een vloeistof in de lucht fijn verdeeld in aërosolen ontsteken.

Een brandbare stof explodeert pas als hij zich fijn verdeelt in de lucht (dispersiegraad). Hierbij moet de verhouding tussen de brandbare stof en de lucht zich tussen de explosiegrenzen bevinden. Een explosieve atmosfeer kan ontstaan als er een bron is: een brandbaar gas, vloeistof of vaste stof. Deze zal zich verspreiden in de ruimte. Het verspreidingsgedrag, afhankelijk van de eigenschappen van de brandbare stof en de situatie in de ruimte, bepaalt de grootte van de explosieve atmosfeer. 

Technische maatregelen 

Technische voorzieningen kunnen helpen de schadelijke gevolgen zo veel mogelijk beperken, door de explosie in te perken, of door de drukgolf te leiden naar een veilige omgeving. U kunt meet- en regeltechniek gebruiken om gevaarlijke explosieve atmosferen en ontstekingsbronnen te voorkomen en gevolgen van een explosie te verminderen. Apparatuur wordt op basis van het Warenwetbesluit Explosieveilig Materieel getoetst en ingedeeld in verschillende klassen die gekoppeld zijn aan een gevarenzone. 

Organisatorische maatregelen 

Als werkgever moet u eisen stellen aan de kennis en kunde van uw werknemers. Goed geschoolde medewerkers vergroten de veiligheid in het bedrijf namelijk aanmerkelijk. Verdeel dus taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden, bijvoorbeeld in bedrijfsinstructies en werkvergunningen. Stel ook eisen aan onderhoud, onderzoeken en controles. Besteed aandacht aan de coördinatie van werkzaamheden waarbij meer dan één werkgever betrokken is. Licht de werknemer voor bij:

• Zijn aanstelling (vóór aanvang van de werkzaamheden).
• Een overplaatsing of een wijziging van de functie. 
• De invoering of wijziging van arbeidsmiddelen. 
• De invoering van een nieuwe technologie. 

 
Bron:
Chemischeveiligheid.nl